UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARIN AZALTILMASI

       Davranışlar doğaları gereği uygun olmamaları dışında dört açıdan uygun olmayabilirler ve bir davranış değiştirme programı hazırlanırken davranışlar bu dört kategoriden birisi içine alınarak değerlendirme ve uygulama programları hazırlanır. Bunlar:

SIKLIK

Davranış doğru biçimde sergilense bile çok fazla sayıda sergileniyor olabilir. Örneğin; konuşma davranışı.

SÜRE

Bir davranışın birey tarafından olduğundan fazla süre ile sergilenmesi. Örneğin; 15 dakikada tamamlanabilecek bir ödevin birey tarafından 2 saatte tamamlanması

YOĞUNLUK

Herhangi bir davranış normalde olduğundan daha yoğun biçimde sergileniyor olabilir. Örneğin; işitme sorunu olmadığı halde çok yüksek sesle konuşmak.

BEKLEME SÜRESİ

Bir davranışın yapılması için verilen yönergeden sonra çok zaman geçmesi. Örneğin; öğretmenin “kitapları sıranın altına koyun” yönergesini verdikten sonra öğrencinin bu davranışı yerine getirmek üzere 5 dakika sonra girişimde bulunması.

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARI AZALTMA TEKNİKLERİ

       Uygun olmayan davranışları azaltma teknikleri en ılımlıdan en az ılımlıya doğru dört düzeyde toplanmaktadır. Bu düzeylerin her birinde alternatif teknikler söz konusudur.

ILIMLILIK NEDİR?

   Ilımlılık; tekniğin birey bedeni üzerindeki etkisi ya da kontrol gücü ve pekiştireç alma olasılığı biçiminde tanımlanmaktadır.

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARI AZALTMA TEKNİKLERİ HİYERARŞİSİ

AYRIMLI PEKİŞTİRME TEKNİKLERİ

1.DÜZEY       

  a.Seyrek Yapılan Davranışı Pekiştirme

  b.Başka Davranışları Pekiştirme

  c.Karşıt Davranışları Pekiştirme

2.DÜZEY

Sönme Tekniği

3.DÜZEY

Hoşa Giden Uyaranı Çekme

  a.Tepkinin Bedeli

  b.Mola

4.DÜZEY

Hoşa Gitmeyen Uyaran Verme

1.Koşulsuz İtici Uyaran

2.Koşullu İtici Uyaran

3.Aşırı Düzeltme

  a)Onarıcı Aşırı Düzeltme

  b)Olumlu Alıştırma

AYRIMLI PEKİŞTİRME

Bir davranışı azaltmak üzere pekiştirme kullanılmasıdır. Ilımlılık hiyerarşisi içinde birinci sıradadır.3 türlüdür.

a)SEYREK YAPILAN DAVRANIŞLARI PEKİŞTİRME

     Belli bir gözlem süresinde bir davranışın istendik sayı ya da süre ile sergilenmesi ile pekiştirilmesi o davranışın bu sayı ya da süreden daha fazla gerçekleştiğinde ise pekiştirilmemesidir.

     Değişikliği yavaş yavaş sağladığı için kendine zarar verme ve tehlike içeren davranışların değiştirilmesinde kullanılmamalıdır.

b)BAŞKA DAVRANIŞLARI PEKİŞTİRME

    Azaltılmak istenen davranış gözlem süresi boyunca hiç yapılmadığında gözlem süresi sonunda ilk yapılan olumlu davranışın pekiştirilmesine Başka Davranışların Ayrımlı Pekiştirilmesi denir.

c)KARŞIT DAVRANIŞLARIN PEKİŞTİRİLMESİ

    Azaltılmak istenen hedef davranışın karşıtı bir davranış belirlenir. Hedef davranış görmezden gelinirken karşıt davranış gerçekleştiğinde pekiştirilir.

    Stereotipik davranışlar, yıkıcı sınıf davranışları, kendine zarar verme davranışı gibi davranışların azaltılmasında etkili bir yöntemdir.

SÖNME TEKNİĞİ

     Sönme tekniğinde hiçbir biçimde pekiştirme uygulanmaz ve uygun olmayan davranışın sürmesine neden olan pekiştireç geri çekilir.

CEZA

3. ve 4. düzeyde yer alan tekniklere genel anlamda ceza denilmektedir. Ceza tekniğini uygularken dikkat edilmesi gereken kurallar vardır.

1.Ceza uygulaması ile uygun olmayan davranışın ileride yapılma olasılığının azalması veya tamamen ortadan kalkması gerekmektedir.

2.Ceza mutlak uygun olmayan davranışı takip eder biçimde uygulanmalıdır.

3.Ceza mutlak uygun olmayan davranışa bağımlı olmalıdır.

   İki tür cezadan söz edilebilir.

BİRİNCİ TÜR CEZA:Uygun olmayan davranışın hemen ardından ortama itici bir uyaranın sunulmasıdır.

İKİNCİ TÜR CEZA: Uygun olmayan davranışı takip eden pekiştirecin geri çekilmesidir.

HOŞA GİDEN UYARANI ÇEKME

a)Tepkinin Bedeli:

Uygun olmayan davranışın sergilenmesi ile birlikte belirli bir sayıda ya da miktardaki pekiştirecin geri çekilmesidir. Bunun uygulanması için bireyin daha önceden belirli bir miktarda ya da sayıda pekiştireç kazanmış olması gerekmektedir. Sıklıkla Sembol Pekiştireç sistemi ile birlikte kullanılmaktadır. Bu tekniğin saldırganlık, sınıf içi yıkıcı davranışlar, hiperaktif davranışların azaltılmasında başarılı bir şekilde kullanıldığı görülmektedir.

b)MOLA

Bir davranıştan sonra bir süre daha az pekiştirici olan bir ortam sunulduğunda o davranışın ileride yapılma olasılığı azalır ya da davranış tamamen ortadan kalkar.

Mola odalarının iki açıdan mutlaka değerlendirilmeleri gerekir.

a)Odada geçirilecek süre

b)Odanın fiziksel özeklikleri

HOŞA GİTMEYEN UYARAN VERME

En az ılımlı olan tekniktir

YARARLARI

1.Uygun olmayan davranışı hızla durdurur.

2.Hoşa gitmeyen uyaran sunularak kabul edilebilen ile kabul edilemeyen ya da güvenli ile tehlikeli gibi durumlar kolaylıkla öğretilebilir.

3.Bir çocuğun uygun olmayan davranışının sonunda hoşa gitmeyen bir uyaranın veriliyor olması çocuğun çevresindekilerin uygun olmayan durumun ne olduğunu anlamalarını sağlayabilir.

     Uygun olmayan davranışların azaltılmasında kullanılması önerilen en son teknik olduğu unutulmamalıdır.

HOŞA GİTMEYEN UYARAN TÜRLERİ NELERDİR?

1.KOŞULSUZ İTİCİ UYARAN

Bireye uygun olmayan davranışı nedeniyle bir rahatsızlık vermek ya da fiziksel olarak bir rahatsızlık vermek yoluyla uygulanır. Örneğin; uygun olmayan bir davranıştan sonra çocuğun hafifçe çimdiklenmesi

2.KOŞULLU İTİCİ UYARAN

Koşulsuz itici uyaranla eşlenerek sunulan bir uyaranın zamanla itici olma özelliği kazanması olarak tanımlanır. Zaman içinde olumsuz özellik taşıdığı öğrenilen uyaranlardır. Örneğin; koşulsuz itici uyaranla birlikte sunulan sözcükler, uyarılar, ses tonlaması

İTİCİ UYARAN SUNMANIN SINIRLILIKLARI

1.Birey genellikle öğretmenini model alır. İtici uyaranı sık sunan bir öğretmen ise çocuk için iyi bir model değildir.

2.İtici uyaranın sunulmasına bağlı olarak öğrenci davranışları üç grupta toplanabilir.

  a)Çocuk öğretmenin tepkisi türünde bir tepkiyle karşılık verebilir.

  b)Çocuk içine kapanabilir dolayısıyla o gün ya da daha sonraki günlerde öğrenme gerçekleşmeyebilir

  c)Çocuk kaçma ya da kaçınma davranışı gösterir.

3.Çocuk hangi davranışından sonra kendisine itici uyaranın sunulduğunu anlamazsa öğretmeninden korkabilir, kaçabilir.

4.Pek çok öğretmenin cezalandırıcı etkisinin olduğunu düşündüğü durum çocuk için pekiştirici özellik taşıyabilir.

3.AŞIRI DÜZELTME

Bu teknikle bireye uygun olan davranışların da kazandırılması sağlanabilmektedir. Bu tekniğin amacı; bireye uygun olmayan davranışlarının sorumluluklarını almayı öğretmektir.Aynı zamanda bu yöntemle uygun olan davranışların kazandırılması ya da arttırılması da amaçlanmaktadır.Uygun olan davranışlar yaşantıların abartılması yolu ile öğretilir.

AŞIRI DÜZELTME TEKNİĞİNİN GENEL ÖZELİKLERİ

1.Aşırı düzeltme uygun olmayan davranışla doğrudan ilgili olmalıdır.

2.Uygun olmayan davranışın hemen sonunda uygulanmalıdır.

3.Aşırı düzeltme etkin bir biçimde ve kesintiye uğratılmadan yapılmalıdır.

AŞIRI DÜZELTME TEKNİKLERİ

1.ONARICI AŞIRI DÜZELTME

Bireyin uygun olmayan davranışı sonrasında çevrede bir hasar ya da dağınıklık görüldüğünde uygulanmaktadır. Çocuğun ortamda oluşan bu uygun olmayan durumu aşırı bir biçimde düzeltilmesi sağlanır. Örneğin; tükürme davranışı gerçekleştiğinde çocuğun tükürdüğü yeri (bazen daha fazla yeri) aşırı biçimde temizlemesi sağlanır.

2.OLUMLU ALIŞTIRMA

Uygun olmayan davranış sergilendiğinde bu davranışa karşılık çocuğun davranışı uygun olarak aşırı biçimde yapmasını sağlamak. Örneğin; teneffüs zilinde kalabalık bir grup öğrenci koşarak sınıftan çıktığında öğretmen öğrencileri yerlerine tekrar oturtup birkaç kez uygun biçimde sınıftan çıkma davranışını sergilemelerini sağlayabilir.

OLUMLU ALIŞTIRMA TEKNİĞİ KULLANILIRKEN ÖĞRETMEN ŞU KONULARA DİKKAT ETMELİDİR

1.Öğrenciye uygun davranmadığı söylenmelidir.

2.Öğrencini devam davranışı öğretmen tarafından kesintiye uğratılmalıdır.

3. Olumlu alıştırma yapılacak olan davranış sözel olarak tanımlanmalıdır.

4.Gerektiğinde olumlu alıştırma için çocuk fiziksel olarak yönlendirilmelidir.